Fotografije iz starog albuma – značaj i značenja (V deo)
Fotografija: U dvorištu porodične kuće u Kralja Milana 5
Tekst: Milena Gnjatović
Počeci modernizacije Beograda
Do zadnje korice raskošnog poveza najstarijeg porodičnog albuma koji danas čuvam, nižu se pojedinačni portreti dece ili fotografije majke sa svakim od njih, da bi se, vremenom javljalo sve više onih moment fotografija koje ne nastaju nužno u fotografskom studiju poštujući sve kodekse komponovanja radi samoreprezentacije. Deca porodice Zidverc bivaju prekinuta u igri u dvorištu, a devojke polako, kroz to isto dvorište, izlaze iz privatnog u javni domen idući u korak sa modernizacijom Beograda, novim poimanjem ženskog sopstva i njihovim novim položajem u društvu.
Procesi evropeizacije i modernizacije Beograda koji su počeli da se nagoveštavaju od početka 19. veka, uprkos povremenim stagnacijama, dobijali su sve jasnije konture, a od kraja osamdesetih godina, nakon dobijanja pune nezavisnosti, mada ne bez otpora, potpuno su preovladali. Beograd je od „predindustrijskog grada“ postajao savremeni urbani prostor, u kome su se posebno tokom poslednjih decenija 19. veka i početkom 20. veka već odvijali nešto značajniji procesi industrijalizacije i urbanizacije. Ipak ovaj grad dugo je birao sudbinu „prelaznika“ u kojoj su istovremeno postojali „palanačka čaršija“ i moderan grad.
Uoči Prvog svetskog rata Beograd je imao 90.000, a pred Drugi svetski rat to je bio grad sa 350.000 stanovnika, u kome se ljudi već nisu međusobno lično poznavali, što je obezbeđivalo anonimnost pojedinaca. Za modernizaciju Beograda, značajni događaji bili su izgradnja prve železnice, uvođenje gradskog vodovoda, električnog osvetljenja i tramvaja.
Višespratne stambene građevine su se počele podizati, ovaj tip stambene izgradnje prenet je uglavnom iz Vojvodine, za potrebe intelektualaca, trgovaca i zanatlija. Takve zgrade s bočnim krilima duž dvorišta najčešće su gradili trgovci i stomatolozi - dentisti, koji su u prizemlju imali radnje i ambulante, a na spratu stan. Baš takva je i stara porodična kuća Zidverca u Kralja Milana broj 5.
Zubni atelje porodice Zidverc
Prve u nizu fotografija koje idu u korak sa vremenom i prate, odnosno predstavljaju ove procese urbanizacije i modernizacije su drugačijie nego do tad, donekle spontane fotografije (koliko god za fotografiju tog doba može biti upotrebljen ovaj izraz). Bojažljivo snimljene u dvorištu porodične kuće u koju se prordica moje bake seli početkom dvadesetih, kada je Jonatan u istoj zgradi otvorio Zubni atelje.
Adresa kuće je Kralja Milana 5, „tu pored dvora“, kako je baka sa ponosom objašnjavala. Danas se na mestu ove kuće nalazi zgrada iz 1983. godine, moderna konstrukcija od stakla i metala, delo Ivanke i Relje Kostić, nekadašnja banka, a sadašnje Ministarstvo finansija i poreske uprave. Tek kada se prođe kroz ulaz zgrade pored, koja je postojala i tih dvadesetih, oronulo dvorište i trošna fasada otkrivaju pejzaže sa bakinih, odnosno mojih fotografija. Tek prostorna metafora grada Beograda i ovog dvorišta koje za mene danas ima vrednost starine i pored kojeg svaki dan prolazim, potvrđuju kontinuitet mog postojanja, istinitost sećanja zabeleženog na ovim fotografijama.
Nastavak: Fotografje iz starog albuma - značaj i značenja VI