Anastas Jovanović - Prvi srpski fotograf
Fotografija: Anastas Jovanović – autoportret, 1854.
Tekst: Ana Samardžić
Otkriću fotografije prethodio je pronalazak dagerotipije. To je bila unikatna slika-pozitiv dobijena određenim hemijskim postupkom na bakarnoj ploči. Za taj pronalazak iz 1837. godine bio je zaslužan francuski umetnik i hemičar Luj Dager, po kome je ova tehnika i dobila ime. Pre nego što je ovaj njegov postupak detaljno objavljen u Francuskoj, dageroptipija je već dospela do Beča, kulturnog centra srednje Evrope, gde je naišla na veliko oduševljenje.
U to vreme se u Beču školovao Anastas Jovanović – prvi srpski fotograf i litograf. Nakon što je ovaj, najpre mladi šegrt Državne štamparije u Beogradu, za kratko vreme uspešno izrezao pisana slova za prvi srpski bukvar štampan u Kragujevcu, koja inače nisu mogla brzo da se nabave, on, po naređenju kneza Miloša koji je želeo da ga nagradi za dobro obavljen posao, dobija stipendiju i odlazi u Beč na usavršavanje.
U Beču se Anastas najpre upoznaje sa dagerotipijom, zatim talbotipijom (fotografski snimak napravljen pomoću negativa na hartiji) i konačno - sa fotografijom, kojom će biti fasciniran od samog početka. Među prvima kupuje jednu od kamera tipa No.3 i u svojoj Autobiografiji beleži ''Mogu dakle reći da sam u celom slavenskom svetu ja prvi koji sam počeo da se zanimam fotografijom''. Od tada pa do smrti pratio je sve pronalaske i usavršavanja u fotografiji.
Pored toga, Anastas se bavio i litografijom, slikarstvom i primenjenom umetnošću. Bio je prijatelj dinastije Obrenović. Za vreme njihovog izgnanstva, boravio je sa njima u Beču, a po ponovnom dolasku ove dinastije na vlast, živeo je u Beogradu. Za vreme vladavine kneza Mihaila, koga je posebno poštovao, postao je upravitelj dvora. Kao njegov prijatelj i saradnik, dobio je značajne javne funkcije, učestvovao je u političkom i društvenom životu, družio se sa uglednim ljudima toga doba i postao veoma cenjen umetnik.
Posle smrti kneza Mihaila, povukao se sa položaja upravitelja dvora i od tada živi povučeno u svojoj kući, baveći se fotografijom i interesujući se za neke druge nauke. Povremeno je odlazio u Beč i tamo se susretao sa prijateljima u Fotografskom društvu čiji je i sam bio član.
Petar Petrović Njegoš 1851.
Najveći deo Anastasovog opusa čine portreti. Najbrojniji su portreti muškaraca i žena, dok portreta dece i grupnih portreta ima manje, a među ovim poslednjim postoje i grupe sastavljene fotomontažom. Na njegovim portretima dominiraju figure u sedećem stavu, ali ima i glava u krupnom planu, kao i dopojasnih portreta, dok su portreti u stojećem stavu ređi.
Krupan kadar se uglavnom upotrebljavo kako bi se istakla ličnost portretisanog. Takvi portreti, gde je u prvom planu samo glava modela predstavljali su retkost u srpskom slikarstvu sredinom 19. veka, a na njima su se uočavali individualnost i psihologija lika. Iako su sada, takve fotografije bile zastupljenije nego takve slike, ipak na većini Anastasovih portreta modeli poziraju, što je umanjivalo mogućnost da se postigne psihološka izražajnost, pa su ličnosti uglavnom ostajale zatvorene i svesne da ih oko kamere posmatra.
Anastas je portretisao ljude iz njegovog okruženja, znamenite onovremenike, ugledne građane Beograda i Beča, ali i članove vladarskih porodica. Na osnovu njegovih portreta pored nekih osobenosti portretisanih, možemo saznati mnogo i o njihovom društvenom statusu (što se uglavnom zaključuje na osnovu odevanja), ali i uopšte o vremenu u kome je on živeo.
Njegovi vladarski portreti su reprezentativni i radjeni su pod uticajem portretnog slikarstva, a među njima se najviše ističu portreti kneza Mihaila. Knez Mihailo, ličnost određene fizionomije, emotivan, prefinjen, veoma kulturan, misaon i human, izrazito finih i harmnoničnih crta lica, bio je izvanredno pogodna tema za fotografsku kameru njegovog velikog prijatelja Anastasa.
Prvi snimak kneza Mihaila napravljen je u Beogradu, ali nije sačuvan, dok su svi ostali nastali u Beču ili u Vlaškoj na imanju Obrenovića. Pored serije portreta kneza Mihaila, Anastas radi i portrete kneginje Julije, Vuka Karadžića, Petra Petrovića Njegoša, Tome Vučića Perišića, Milice Stojadinović Srpkinje, Ilije Garašanina, Branka Radičevića, Perside Karađorđević i mnogih drugih. Sačuvani su i njegovi autoportreti.
Knez Mihailo, 1850-1856
Mnogo manju grupu Anastasovih radova sačinjavaju vedute gradova i snimci arhitekture Beča, Beograda i Kragujevca. U dragocene fotografske dokumente i vredna fotografska ostvarenja spadaju fotografije Beogradske tvrđave, Panorama Beograda s pristaništem, Sava kod Beograda, Pogled s Kapetan-Mišinog zdanja, Čitalište... kao i fotografije nastale povodom proslave pedesetogodišnjice Takovskog ustanka 1865. godine na kojima je Anastas zabeležio građanstvo, srpsku konjicu u stroju, svečani paviljon i ostale prizore tog događaja u Topčideru.
Anastas Jovanović je prvi fotograf koji je kamerom zabeležio izgled Beograda, varoši i tvrđave, i istorijske događaje koji su se u njemu odigrali. Fotografije mnogobrojnih ličnosti i gradova imaju neprocenjivu vrednost kao prvi autentični dokumenti o stvarnom izgledu naših ljudi i gradova ostvarenih u novoj tehnici izražavanja.
Oduševljenje fotografijom, delili su i Anastasovi prijatelji i saradnici koji su nastavili da se bave istom, kako amaterski tako i profesionalno. U njegovo vreme, ali i nakon Anastasa, na fotografsku scenu stupiće Anastas Stojanović, Marko Stojanović, Milan Jovanović - fotografi koji će obeležiti kraj 19. i početak 20. veka.
