Kada su žene stale iza objektiva
Fotografija: Eva Arnold: Elizabeth Taylor
Tekst: Ivana Vukov
Vest o prvoj fotografiji u Srbiji objavljena je 12. maja 1840. godine u listu “Serbske narodne novine“, koje su izlazile u Pešti. Počeci srpske fotografije vezuju se za Anastasa Jovanovića, fotografa, litografa, slikara, dizajnera, rođen 1817. godine. Školovanje za fotografa završio je u Beču, koji je tada, posle Pariza, bio drugi centar gde se negovala fotografija. U to vreme, Srbija je imala četrdesetak školovanih fotografa.
Početkom XX veka, najveći broj fotografskih radnji bio je u Beogradu i to u Knez Mihailovoj ulici. Ateljei su se u početku nalazili u dvorišnim barakama, kasnije na mansardama, a prvi pravi fotografski atelje sagradio je dvorski fotograf Milan Jovanović.
Prvi klub foto amatera u Srbiji osnovan je 1901. godine. Tada je organizovana i prva izložba foto amatera u Beogradu. Fotografisanje tada postaje dostupno široj populaciji koja je koristila fotoaparat u različite svrhe.
Početkom osamdesetih godina XIX veka, razglednice postaju veliki fotografski hit. Fotografije gradova i predela koje se pojavljuju kao prve ilustrovane dopisnice postaju veoma značajne, jer mnogi gradovi nisu imali stariji zapis od razglednica koje su se pojavile 1893. godine
Iako su žene u fotografiji prisutne od samog njenog nastanka, u početku su se pojavljivale samo kao motiv, a vrlo brzo i kao desna ruka fotografa. Pomažući svojim muževima u tadašnjim fotolaboratorijama, i same su se oprobale u ovoj vrsti umetnosti i tako postepeno učile zanat. Na prelazu iz XIX u XX vek, mogli su se videti potrtreti poznatih Beograđana čiji su autori bile žene.
Ali, s obzirom da su njihovi muževi bili vlasnici fotografskih ateljea, zapisi o njihovom delovanju gotovo da nisu sačuvani. Bile su to Ana Feldman-prva žena fotograf u Srbiji, slikarka Nadežda Petrović, Ana Magdalenić, Katarina Čortomić, Mara Rosandić. U to vreme, žene fotografi su delovale pritajeno, jer su prvi fotoklubovi bili su muška uporišta. Već druga polovina XX veka donela je veće interesovanje žena za fotografske tehnike. Motivi sa zložbi bili su uglavnom deca, priroda i sve što bi ih emotivno dotaklo.
Annie Lebovitz: Iggy Pop
Oprema koje se koristila tokom XX veka bila je masivna i zahtevala je fizičku snagu, što je bila otežavajuća okolnost za žene. Tehnološki napredak je omogućio ženama ravnopravnost sa muškarcima. Vremenom su se na tržištu pojavile manje kamere sa promenljivom optikom, tako da su lakse i bolje mogle iskoristiti sopstveni potencijal i kreativnost. U Srbiji se pojavio novi talas žena koje su i amaterski i profesionalno zakoračile u fotografiju baveći se potpuno novim temama, smelijim, drugačijim.
Autorka koje su ostavile pečat u srpskoj umetničkoj fotografiji bila je Erika Malek koja je svojim radovima izloženim na izložbi „Žene snimaju“ (1974.) dobila prolaz među profesionalce. Smatrala je da su žene osetljivije i suptilnije od muškaraca i zato bolje opažaju. Da je njihov talenat dar prirode i uz malo spretnosti da se uhvati pravi kadar dobijamo odličnu fotografiju. Pored Erike, tu su i Ana Lazukić, Slavka Kojić, Vera Brkić, Zorica Pavić i Božana Mariček, koja je svoje radove počela da izlaže tek krajem 90-ih godina.
Beleženje sopstvenog okruženja je dalo ženama mogućnost da prikažu svoje viđenje stvarnosti. Njihove kolege fotografi su počeli ozbiljno da shvataju žene s fotoaparatom gledajući ih kao ozbiljnu konkurenciju. Obrazovanje je danas mnogo dostupnije, pa na univerzitetima i akademijama širom Srbije možemo videti žene koje žele da postanu profesionalni fotografi. I to uspešno rade.
Eva Arnold: Sophia Loren & Alfred Hitchcock
Danas žene kao fotografi rade gotovo u svim redakcijama i marketinškim agencijama. Zastupaju sve oblasti u fotografiji skoro jednako kao muške kolege. Nakon digitalizacije slike i pojavom sve lakše foto-opreme, mi shvatamo da nema granica niti otežavajućih okolnosti kao pre. I tematika fotografije se s vremenom menja, jednostavno sve što je oko nas, može postati tema nove fotografije. Paralelno sa novinskom fotografijom žene danas rade i komercijalnu i umetničku fotografiju produbljujući sve ono što su starije autorke započele pre tridesetak i više godina, na nov način, u duhu XXI veka.
Neke od najpoznatiji žena fotografa u svetu su Dorotea Lange, Dijana Arbus, Inge Morath, Merilin Silverston, Annie Leibovitz, Sindi Šerman, Eva Arnold, Оlivia Artur, Leni Rifenštal, Аlesandra Sangvineti.
Žene fotografi su zauzele svoje mesto u svetu fotografije, i gledali mi to sa čuđenjem ili ne, neke od njih su ostavile neizbrisiv trag u istoriji umetnosti. Svojim delima pokazale su, da kada je talenat u pitanju, diskriminacija ne treba da postoji.